& de Wind
In 2050 moet alle energie die we gebruiken afkomstig zijn van hernieuwbare bronnen zoals wind, water en zon. Om deze klimaatdoelen te halen moet Nederland flink aan de slag: in 2020 was slechts elf procent van het totale energieverbruik duurzaam.
De Afsluitdijk heeft alle elementen die nodig zijn voor de energietransitie in de directe omgeving. Het waait er vaak en hard, de lichtintensiteit is hoog en de combinatie van zoet en zout water biedt mogelijkheden om te experimenteren met nieuwe duurzame energievormen.
Hoe draagt de Afsluitdijk bij aan de energietransitie?
Rondom de Afsluitdijk wordt op verschillende manieren duurzame energie opgewekt. In het IJsselmeer door middel van het nieuwe Windpark Fryslân. Daarnaast heeft Rijkswaterstaat zich ten doel gesteld dat de dijk energieneutraal moet zijn; de dijk moet net zoveel opleveren als hij verbruikt. Om het energieverbruik van de pompen bij Den Oever te neutraliseren wordt er als sluitstuk van de werkzaamheden een zonneweide aangelegd.
De Afsluitdijk wil een proeftuin zijn voor duurzame en innovatieve energietechnieken. Op en rond de dijk speelden verschillende pilots, onder andere voor het opwekken van energie met stromend water. De proeftuin floreerde tot de werkzaamheden alle ruimte in gebruik namen. Experimenten zoals Solarroad waarbij een fietspad of wegdek energie genereert en een Off Grid Test Centre voor het managen van duurzame energie zijn om diverse redenen afgeblazen. De Blue Energy Centrale bij Breezanddijk is nog wel in gebruik.
Hoe een klein Fries dorp een cruciale rol wil spelen in de energietransitie
In het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2030 zeventig procent van alle stroom van windturbines en zonne-energie moet komen. De meeste Nederlanders zijn voorstanders van windmolens. Alleen, ergens anders. Niet in hun eigen buurt. Van Nimby-gedrag (not in my backyard) hebben de inwoners van Tzum geen last. Na vijf jaar strijd hebben ze het eindelijk voor elkaar: ze krijgen een windmolen in hun achtertuin.
‘Ons principe is lusten, lasten en zeggenschap bij elkaar houden.’
Govert Geldof,
voorzitter Stichting Mast
Het dorp was ooit één van de pioniers. Al in 1994 plaatsten ze een windturbine aan de rand van het dorp. Als je eronder stond hoorde je de grutto’s in het veld niet meer, maar er waren bijna geen Tzummers die klaagden over geluidsoverlast of landschapsvervuiling volgens Govert Geldof, voorzitter van Stichting Mast. Met elke wiekenslag van de dorpsmolen kwam er geld voor de gemeenschap vrij. Alles bij elkaar tweeënhalve ton. Govert somt op: een nieuw speeltoestel, verlichting voor de kerktoren, een jubileumgift voor de voetbalvereniging, een renteloze lening voor de tennisclub en het dorpshuis ligt er piekfijn bij. Bovendien konden dorpelingen subsidies aanvragen voor duurzame investeringen zoals zonnepanelen of spouwmuurisolatie.
Toen de dorpsmolen in 2016 werd afgebroken, werden er direct plannen gemaakt voor een nieuwe molen; een hogere met meer rendement. ‘Niemand wil zo’n molen in zijn achtertuin, maar als er iets tegenover staat, is het een ander verhaal,’ zegt Theo van der Woud die als buurtambassadeur de deuren langsging om dorpsgenoten te vragen of ze mede-eigenaar van de molen wilde worden. Deze leden mogen bepalen wat er gebeurt met de winst, ongeveer vijftigduizend euro per jaar. ‘De opbrengsten zijn voor het dorp, niet voor Zweden,’ zegt Marte Stekelenburg die van Amsterdam naar Tzum verhuisde. ‘Dat is een wereld van verschil.’
Om van een droom een daad te maken, had het dorp geduld nodig. Dorpsmolens pasten aanvankelijk niet in het beleid van de provincie, er moesten subsidies worden aangevraagd en een papierwinkel doorgeworsteld. Maar in het voorjaar van 2022 krijgt Tzum eindelijk haar molen.
Hoe het werkt: Om de aankoop van de molen, zo’n 1,2 miljoen euro, te financieren maakt Tzum gebruik van de Postcoderoos-subsidieregeling, provinciale subsidies en een renteloze lening die wordt terugbetaald vanuit de inkomsten. Om aan de subsidieregels te voldoen, zijn vijfhonderd coöperatieleden nodig. De leden hoeven niet te investeren en betalen geen contributie. Zij hebben een energievoordeel, maken kans op een winstuitkering van ongeveer vijftig euro per jaar en bepalen aan welke projecten en verenigingen de molen bijdraagt.
Drie ontmoetingen
Renske Lemstra woont aan het Nije Fertier, de speelplaats die met de opbrengsten van de voormalige buurtmolen werd gerealiseerd. Haar zoons Ties (8) en Hielke (10) spelen er dagelijks.
Renske: ‘Tzum heeft 450 voordeuren en vijftien buurtverenigingen. Van onze buurtvereniging zijn veertig huishoudens lid. We organiseren leuke dingen zoals een buurt barbecue of een straatvoetbaltoernooi en we gaan samen solexen. Als iemand iets te vieren heeft of ziek is, betalen we een bloemetje uit de pot. Toen de oude molen er nog stond, konden verenigingen elk jaar een aanvraag doen voor een bijdrage. Dat missen we nu.’
Bert Vollema is een biologische boer. Als de dorpsmolen terugkomt, staat deze op minder dan vijfhonderd meter van zijn boerderij.
Bert: ‘Ik was blij dat de oude molen wegging. Het was opeens heerlijk stil. Toch ben ik er niet tegen dat de molen terugkomt. Het idee achter een dorpsmolen is mooi. Ik wil niet de enige ‘Nimby’ (Not in my backyard) zijn en het voor het hele dorp verpesten. Vanuit mijn ideologie is dat ook moeilijk te verkopen. Ik ben een paar jaar geleden overgeschakeld op biologisch; van big is beautiful naar kleinschalig en duurzaam. Hoe kan ik als biologische boer tegen schone energie zijn?
Op verzoek van Bert Vollema wordt de nieuwe molen geen honderd meter – de maximale toegestane hoogte voor een dorpsmolen in Friesland – maar vijfenzeventig meter hoog. Om de overlast van een slagschaduw op zijn huis te beperken, worden de wieken automatisch stilgezet als de zon laag staat en op de boerderij schijnt.
Simone van der Velde is een actieve dorpsbewoner. Ze zei direct ‘ja’ toen een buurtambassadeur haar vroeg of ze lid wilde worden van de energiecorporatie om de dorpsmolen mogelijk te maken.
Simone: ‘Ons hele sociale leven speelt zich af in het dorp. De kinderen gaan naar school, onze vrienden wonen in Tzum en we zijn lid van verenigingen. Ondanks mijn werk en drukke gezinsleven ben ik actief als vrijwilliger in het dorpsbelang; iedereen moet iets doen voor het dorp.
‘We namen groene stroom af bij een grote energieleverancier, maar dan heb je geen zeggenschap over wat er met het geld gebeurt. Nu is het helder: ik draag bij aan een duurzame wereld en het dorp blijft levendig. Dat is win-win.’
89 windmolens in het IJsselmeer
.jpg)
.jpg)
.jpg)
